Η Λευκάδα μαζί με την Εύβοια, είναι τα δυο μοναδικά νησιά στην Ελλάδα στα οποία η πρόσβαση σήμερα μπορεί να γίνει οδικώς. Όμως κάποτε στην Λευκάδα μπορούσε να πάει κάποιος με τα πόδια, χωρίς την χρήση βάρκας ή γέφυρας. Η Λευκάδα στα πολύ αρχαία χρόνια αποτελούσε μια Ακαρνανική χερσόνησο, δεδομένου ότι για πάρα πολλούς αιώνες δεν ήταν αποκομμένη από αυτήν αλλά συνδεόταν με μια στενή και χθαμαλή λωρίδα αμμώδους γης (ισθμός). Η κατάσταση άλλαξε όταν οι αρχαίοι Κορίνθιοι αποφάσισαν να αποικήσουν την Λευκάδα και να δημιουργήσουν έναν πορθμό για ναυτικούς και αμυντικούς λόγους, μετατρέποντας από τότε (7ος αιώνας π.Χ.) την Λευκάδα σε νησί. Στο παρόν άρθρο ταξιδεύουμε με σχέδια και χάρτες, στην εποχή που η Λευκάδα από χερσόνησος μετατρέπεται σε νησί και ανακαλύπτουμε πως τα κατάφεραν οι Κορίνθιοι.
Πορθμός: ναυτικός γεωγραφικός όρος, με τον οποίο χαρακτηρίζεται η φυσική στενή λωρίδα θάλασσας που χωρίζοντας δύο ακτές ενώνει δύο μεγαλύτερες θαλάσσιες εκτάσεις.
Διόρυκτος: ο πορθμός του Δρεπάνου, μια αβαθής λωρίδα θαλάσσης, που χωρίζει την Ακαρνανία από την Λευκάδα.
Διώρυγα:οποιοδήποτε επίγειο τεχνικό έργο συνήθως μεγάλου μήκους και πλάτους για παροχέτευση ή αποχέτευση νερού ή σύνδεση ποταμών, λιμνών και θαλασσών, κατ΄ είδος μεταξύ τους ή κεχωρισμένα π.χ. ποταμό με ποταμό, λίμνη με λίμνη ή ποταμό ή θάλασσα, θάλασσα με θάλασσα κ.λπ. Η κατασκευή (διάνοιξη) διώρυγας λέγεται διώρυξη, ή διόρυξη, από το ρήμα “διορύσσω” (= ανοίγω δίοδο σκάβοντας).
Δίαυλος: φυσική ή τεχνητή δίοδος σε θάλασσα, ποταμό κτλ., κατάλληλη για τη ναυσιπλοΐα.
Γνωριμία με την Λευκάδα
Η Λευκάδα μαζί με τα νησιά Μεγανήσι, Καστό και Κάλαμο αποτελεί το Νομό Λευκάδος, το μικρότερο νομό της χώρας.
Περί του ονόματος του νησιού
H προϊστορική Νήρικος
Η πρώτη πόλη του νησιού, ήταν η προϊστορική Νήρικος, τα ερείπια της οποίας βρέθηκαν στο χωριό Καλλιγόνι, στη κορυφή του λόφου «Κούλμος». Εκτείνονταν από τον οικισμό του Καλλιγονίου στα βόρεια έως τις παρυφές του οικισμού Καρυωτών στα νότια και από τη λοφοσειρά του Κούλμου στα δυτικά έως τις ακτές στα ανατολικά. Ένα τμήμα της πόλης ήταν χτισμένο αμφιθεατρικά στις πλαγιές του Κούλμου με θέα τη θάλασσα και τις ακαρνανικές ακτές, ενώ το υπόλοιπο απλωνόταν στην πεδιάδα έως την παραλία.
Η αρχαία πόλη περιβαλλόταν από τείχος, μήκους 4,5 χιλιομέτρων ενισχυμένο με ορθογώνιους πύργους. Τμήματά του διατηρούνται σήμερα κυρίως στα υψώματα του Κούλμου, όπου βρισκόνταν και η ακρόπολη. Το τείχος, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, τοποθετείται στα κλασσικά και ελληνιστικά χρόνια, ενώ έχουν διαπιστωθεί επισκευές του που χρονολογούνται επί ρωμαιοκρατίας.
Η πόλη Νήρικο, αναφέρεται στο έπος της Οδύσσειας, όταν ο γέροντας Λαέρτης αναπολεί τα νιάτα του, τότε που μπορούσε να οδηγήσει το στρατό του βασιλείου του, σε νικηφόρους πολέμους.
Η πόλη Νήρικο, μαζί με ολόκληρη τη σημερινή νήσο Λευκάδα που τη φιλοξενούσε, την εποχή εκείνη ήταν άμεση προέκταση της Ακαρνανίας και γενικά της περιοχής της Ηπείρου. Την στενήσυγγενική σχέση Λευκάδος – Ακαρνανίας, τη συναντάμε και στα μεταγενέστερα χρόνια, όταν οι Έλληνες συγκαταλέγανε την πόλη της Λευκάδος ή της Νήρικο, στο πολιτειακό καθεστώς της Ακαρνανίας, όπως βλέπουμε και στην επιδαυρική επιγραφή (IG² IV 1,95), με τον κατάλογο Θεαροδόκων, των πόλεων της Ακαρνανίας (για την Λευκάδα, ο Τιμοφράδης). Αυτό συνεχίζεται διαχρονικά μέχρι τις μέρες μας, όπου οι ιδιαίτερες λαϊκές παραδόσεις της Λευκάδος, φαίνεται να ταυτίζονται περισσότερο με τις ηπειρώτικες, παρά με τις επτανησιακές.
Μεσαιωνική Λευκάδα
Η περίπτωση της Αμαξικής
Η διάνοιξη του διαύλου – Η γέννηση ενός νησιού
Στην συνέχεια δίνουμε μια προσεγγιστική εικόνα των ακτών της Δυτικής Ελλάδας, στο ύψος της Λευκάδος, ξεκινώντας από το 14.000 π.Χ. Την ημερομηνία αυτή βρισκόμαστε στο τέλος της Πλειστόκαινου περιόδου. Το Πλειστόκαινο είναι η γεωλογική περίοδος που περιλαμβάνει τη χρονική περίοδο 2.588.000 με 11.700 χρόνια περίπου πριν. Το Πλειστόκαινο κλιματολογικά αποτελούταν από εναλλαγές θερμών και ψυχρών περιόδων (περίοδοι των Παγετώνων). Στις αρχές του 20ου αιώνα διακρίθηκαν τέσσερις περίοδοι παγετώνων, στις οποίες οι παγετώνες αύξησαν το μέγεθός τους και η θαλάσσια στάθμη έπεσε. Η πιο πρόσφατη, με γεωλογικούς όρους, εποχή των παγετώνων στη Γη έληξε πριν από 12.000 περίπου χρόνια και ο τερματισμός του παγκόσμιου ψύχους επέτρεψε στις ανθρώπινες κοινωνίες να μεταβούν από την νομαδική ζωή των κυνηγών-συλλεκτών σε μόνιμη κατοίκηση περιοχών, η οποία και σε συνδυασμό με τις θερμότερες θερμοκρασίες είχε σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη της γεωργίας και κτηνοτροφίας. Την εποχή αυτή έχει υπολογιστεί ότι η στάθμη της θάλασσας είχε πέσει μέχρι και 125 μέτρα, αποκαλύπτοντας μέρη τα οποία σήμερα βρίσκονται κάτω από την θάλασσα.
Στην συνέχεια λοιπόν, θα παρακολουθήσουμε την διαμόρφωση της ακτογραμμής σε διάφορα χρονικά στιγμιότυπα, τόσο στο προϊστορικό όσο και στο ιστορικό παρελθόν της Λευκάδος.
14.000 π.Χ.
Η περιοχή στην αρχή του λιώσιμου των πάγων:
10.000 π.Χ.
Η περιοχή στο τέλος του λιώσιμου των πάγων:
Την εποχή αυτή η ακτογραμμή βρισκόταν περίπου 50 μέτρα πιο κάτω από την σημερινή. Η Λευκάδα αρχίζει και διαμορφώνεται ως χερσόνησος. Στα ανοιχτά του Μεγανησίου, η θάλασσα έχει εισχωρήσει σε μεγάλο βάθος, ενώ στον Αμβρακικό κόλπο αρχίζουν και μαζεύονται τα πρώτα λιμναία νερά:
Στο επόμενο σχέδιο φαίνεται με ένα μόνο χρώμα η στεριά (καφέ) και την Λευκάδα να είναι πλέον ξεκάθαρα χερσόνησος:
4.000 π.Χ.
Η περιοχή στο τέλος της νεολιθικής εποχής:
Την εποχή αυτή η ακτογραμμή βρισκόταν περίπου 10 μέτρα πιο κάτω από την σημερινή. Η Λευκάδα παραμένει χερσόνησος. Το Μεγανήσι πλέον είναι νησί και ο Αμβρακικός κόλπος είναι μεγάλων διαστάσεων λίμνη:
Στο επόμενο σχέδιο φαίνεται με ένα μόνο χρώμα η στεριά (καφέ) και την Λευκάδα να είναι πλέον ξεκάθαρα χερσόνησος. Η λωρίδα γης που την ενώνει με την Ακαρνανία έχει στενέψει αρκετά για να ονομαστεί ισθμός:
Η κατοίκηση είναι δεδομένη στην Λευκάδα αυτή την εποχή και οι άνθρωποι τότε δεν θα είχαν ιδιαίτερη δυσκολία στο να προσεγγίζουν την Λευκάδα μιας και αυτό γινόταν με τα πόδια.
Η περιοχή του ισθμού της Λευκάδος την Ομηρική εποχή:
Στο επόμενο σχέδιο φαίνεται με ένα μόνο χρώμα η στεριά (καφέ) και την Λευκάδα να είναι πλέον ξεκάθαρα χερσόνησος.
Η λωρίδα γης που την ενώνει με την Ακαρνανία στενεύει ακόμα περισσότερο και τα πρώτα λιμνάζοντα ύδατα αρχίζουν και συντηρούνται κατά μήκος του ισθμού:
7ος αιώνας π.Χ.
Η άφιξη των Κορινθίων:
Την εποχή αυτή η ακτογραμμή βρισκόταν περίπου 3 με 5 μέτρα πιο κάτω από την σημερινή. Η Λευκάδα παραμένει χερσόνησος. Ο Αμβρακικός κόλπος έχει πλησιάσει πλέον αρκετά την θάλασσα:
Ο Στράβων μας πληροφορεί σχετικά:
Απόδοση:
Μερικά χρόνια αργότερα από την πρώτη αποίκιση των Κορινθίων αποφασίστηκε, προς τα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ., η διάνοιξη ενός δίαυλου για το πέρασμα των πλοίων από την Ανατολική πλευρά της Λευκάδος. Με τη διάνοιξη του διαύλου οι Κορίνθιοι απομόνωσαν και ασφάλισαν την αποικία τους από επιδρομές της στεριάς, αλλά συγχρόνως απέκτησαν κι ένα θαλάσσιο δρόμο που τους εξασφάλιζε απρόσκοπτη έξοδο προς τον κόλπο του Δρεπάνου (Ιόνιο Πέλαγος) στα βόρεια της Λευκάδος, χωρίς να είναι αναγκαίος ο περίπλους του νησιού, που την εποχή εκείνη πρέπει να ήταν δύσκολος και επικίνδυνος.
Η συντήρηση του διαύλου
Η συνεχής συντήρηση του διαύλου σε καλή κατάσταση λειτουργίας ήταν έργο δύσκολο και δαπανηρό, για αυτό και σε μερικές περιπτώσεις το έργο δεν λειτουργούσε, αποφραγμένο από την αμμώδη ιλύ του ισθμού. Αυτό προκύπτει και από μαρτυρία του Θουκυδίδη (Γ 80,81) όπου περιγράφει, πως ρυμούλκησαν τα πλοία τους οι Πελοποννήσιοι, σέρνοντας τα στον ισθμό, κατά την διάρκεια της επιστροφής τους από την λεηλασία της Κέρκυρας θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να αποφύγουν τον Αθηναϊκό στόλο, ο οποίος ερχόταν από την ανοιχτή θάλασσα Δυτικά της Λευκάδος.
Από τότε έως σήμερα η ιστορία του διαύλου ταυτίζεται με την ιστορία του νησιού. Όποτε υπήρχε ισχυρή και έντονη εμπορική δραστηριότητα ο δίαυλος συντηρούνταν, όποτε όχι ο δίαυλος έπεφτε σε απραξία και επέστρεφε στην γνώριμη του κατάσταση, αυτή της λιμνοθάλασσας.
Επίλογος
Η ανάγκη πολλές φορές οδηγεί τον άνθρωπο να επέμβει στην φύση με εντυπωσιακά αποτελέσματα, συνήθως όχι και τόσο βιώσιμα και οικολογικά, ειδικά στις μέρες μας. Ωστόσο το συγκεκριμένο έργο για την συγκεκριμένη εποχή, θεωρείται πρωτοπόρο και εντυπωσιακό, δείγμα της αποφασιστικότητας και της τεχνικής επάρκειας των κατασκευαστών του. Ευχόμαστε στους αναγνώστες μας την επόμενη φορά που θα ταξιδέψουν προς και από Λευκάδα, να σταθούν για λίγο στην γέφυρα και να σκεφτούν τι μπορεί ο άνθρωπος να επιτύχει, αν υπάρχει αποφασιστικότητα, συνεργασία, επιμονή και τεχνική υποστήριξη. Ακόμα και νησιά μπορούν να γεννηθούν.
Δείτε την έρευνα σε βίντεο εδώ.
Θεοδοσόπουλος Δημήτρης, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Παροχή ψηφιακών αρχείων ισοβαθών:
Digital Earth Ε.Π.Ε // Μελετητική Εταιρεία Γεωπληροφορικής,
Ηλίας Γεωργίου,Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π., MSc Φωτογραμμετρίας UCL
Επεξεργασία σχεδίων:
Θεοδώρα Μπαργιώτα, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Α.Π.Θ., MSc Γεωπληροφορικής Ε.Μ.Π.
Πηγές:
Ιστοσελίδες:
1. http://aromalefkadas.gr
2. en.wikipedia.org
3. el.wikipedia.org
4. http://www.nealefkadas.gr
Βιβλία
1. Οι Γέφυρες Στην Αρχαία Ελλάδα, Γιώργος Μακρής, Εκδόσεις Αίολος, 2004