Περί  Καινούργιου και Παλιού ο λόγος λοιπόν. Καταρχήν σαν μια πρώτη προσέγγιση και από καθαρά ερμηνευτική  άποψη, οι δύο αυτές λέξεις, σαν επίθετα, αναφέρονται  στην έννοια του χρόνου. Καινούργιο είναι αυτό που έγινε πρόσφατα ή που γίνεται τώρα και παλιό είναι αυτό που έγινε σε αρκετά προγενέστερο χρόνο μέχρι ακόμα και  το απώτερο παρελθόν. Αυτά με την πρώτη ανάγνωση.

Σε δεύτερη ανάγνωση τώρα, οι άνθρωποι έχουν τη τάση να εμπλέκουν υποσυνείδητα τις έννοιες αυτές με άλλες έννοιες που εκφράζουν περισσότερο ενδόμυχες επιθυμίες και ευχές παρά την πραγματικότητα. Η κάθε μια λοιπόν απο τις δύο αυτές λέξεις έχει και την δική της «παρέα». Η λέξη  “καινούργιο” συνοδεύεται από τις  έννοιες του καλού, της  υγείας, της χαράς, του σωστού, του ευλογημένου  κ.τ.λ  κ.τ.λ . Η λέξη “παλιό” συνοδεύεται  συνήθως από τις  έννοιες  του  κακού,  του φθαρμένου, του άχρηστου,του φαύλου, του αχρείου κ.τ.λ   κ.τ.λ. Ιδιαιτέρως σαν πρώτο συνθετικό «περιποιείται»δεόντως το δεύτερο συνθετικό. Λέγεται π.χ.  στην καθημερινή ζωή, παλιογύναικα, παλιοτόμαρο, παλιόγερος, παλιοπάπουτσα  κ.τ.λ

Τα παραπάνω εκφράζονται τόσο στην καθημερινότητά μας, αλλά και ευρύτερα, τόσο σε κοινωνικό πλαίσιο , όσο και σε επίπεδο πολιτικής. Οι ενασχολούμενοι με τα κοινά κάνουν συνήθως κατάχρηση αυτών των λέξεων. Εγώ (δοξάστε με, αν και καμιά φορά είμαι χρόνια αυτό που λένε κατεστημένο) είμαι το καινούργιο και το καλό, ενώ οι πολιτικοί  μου αντιπαλοί είναι το παλιό και το κακό. Για την Αριστερά το παλιό είναι  η Κεφαλαιοκρατία και γενικά η Αστική Δημοκρατία και το νέο είναι ο σοσιαλιστικός μετασχηματισμός της κοινωνίας. Για την Δεξιά παλιό είναι,  σύμφωνα με τα λόγια του κυρίου Σαμαρά στο 8^ο Συνέριο της Ν.Δ.,  ο κρατισμός, ο λαϊκισμός, η ηγεμονία των αριστερότροφων ιδεών, η υποβάθμιση του δημόσιου συμφέροντος υπέρ των συντεχνιών, ενώ καινούργιο είναι η εντιμότητα, η εργατικότητα, η αξιοκρατία,  η παραγωγικότητα  κ.τ.λ.  Να λοιπόν, ευθύς εξαρχής,  δύο εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις για το τι ενοούμε “νέο” και τι “παλιό”.

Πάμε τώρα λίγο πιο πέρα. Η γνήσια, η άμεση και ανόθευτη Δημοκρατία δεν θα θέλαμε όλοι μας να είναι το νέο Πολιτευμά μας και να εξορκίσουμε σαν κάτι το παλιό  και φθαρμένο τον αυταρχικό τρόπο διακυβέρνησης;  Έλα μου όμως που αυτή υπήρξε ολοζώντανη αρκετά παλιά  στην Αθήνα. Εδώ θα έχουμε  βέβαια τις συνήθεις ενστάσεις για την ύπαρξη της δουλείας. Πάντως από ό,τι είμαι σε θέση να γνωρίζω ,οι  δούλοι στην  αρχαία Αθήνα είχαν εξασφαλισμένα δύο πολύ βασικά αγαθά: την επιβίωση τους και την αξιοπρέπειά τους. Κανένας δούλος δε πείνασε, κανένας δεν αυτοκτόνησε, κανένας δεν έψαξε στα σκουπίδια να βρεί τροφή. Οι πιο μορφωμένοι ήταν ουσιαστικά πιαδαγωγοί για τα παιδιά και σύμβουλοι του κυρίου τους. Αν πάρα ταύτα ένιωθαν ότι κακομεταχειρίζονται από  τον κυριό τους, μπορούσαν κάλλιστα να  αναζητήσουν άσυλο  στα Ιερά και τους Ναούς που αποτελούσαν άβατο και κανένας δεν είχε το δικαίωμα πλέον  να αγγίξει ούτε  και μια τρίχα από την κεφαλή  τους. Παρεμπιπτόντως, σήμερα ασυλία απολαμβάνουν μόνο οι βουλευτές.

Πάμε ακόμα πιο πέρα. Το νέο δεν θα ήταν μια ιδανική κοινωνία όπου δεν θα υπήρχε εκμετάλλευση ανθρώπου απο άνθρωπο και όλα θα λειτουργούσαν  τέλεια; Έλα όμως που και αυτό είναι πάρα πολύ παλιό. Μια τέτοια κοινωνία περιγράφει στο έργο του, που κυκλοφόρησε το 1518 παρακαλώ,  ο Τόμας Μορ με τον τίτλο «ΟΥΤΟΠΙΑ». Κάτι ανάλογο περιγράφει το 1884 περίπου ο Ανατόλ  Φράνς με το έργο του «Το νησί των πιγκουϊνων». Πάντως εκείνο που δεν θα  ήθελα να ζήσω ποτέ και που πολύ το φοβάμαι είναι αυτό που περιγράφει ο Όργουελ σαν μια νέα ή μελλοντική κοινωνία με τα έργα του «1984» και «Φάρμα των ζώων». Βλέπουμε, λοιπόν, πως το νέο μπερδεύεται με το παλιό και δεν ξέρεις πλέον τι να θεωρήσεις νέο και τι παλιό, πέραν βέβαια από την απόλυτη χρονική έννοια που ανέφερα στην αρχή. Υπάρχουν άπειρα τέτοια παραδείγματα. Θα αναφέρω ακόμα ένα που θεωρώ χαρακτηριστικό.

Τον περασμένο αιώνα στην Ιταλία από διανοούμενους κυρίως αλλά και καλιτέχνες αναπτύχθηκε μια κίνηση η οποία κόμπαζε ότι  αντιπροσωπεύει όχι μόνο  το νέο  αλλά και το μελλοντικό. Το όνομά της  μάλιστα «φουτουρισμός»,  στο μέλλον παραπέμπει  αφού future=μέλλον  στα ιταλικά. Ε, λοιπόν, η κίνηση αυτή η οποία υποτίθεται οτι αντιπροσώπευε τα νιάτα και το μέλλον έστρωσε το δρόμο και ταυτίστηκε με ό,τι πιο σκοταδιστικό και αντιδραστικό υπήρξε στον εικοστό αιώνα, τον Φασισμό του Μουσουλίνι δηλαδή. Ο φουτουρισμός ανήγαγε σε φετίχ το μέλλον και ύμνησε την τεχνολογική εξέλιξη. Τα βασικά χρακτηριστικά του συνοψίζονται στην ολοκληρωτική ρήξη με τη παράδοση, τον εκθειασμό της μοντέρνας βιομηχανικής πόλης, της μηχανής, της ταχύτητας, της έντονης δράσης και της ανατροπής των λογικών συμβάσεων. Στο πολιτικό επίπεδο, μολονότι επιθυμούσαν να ανακουφίσουν την κοινωνική αδικία, ευθυγραμμίστηκαν, όπως ανέφερα και  πιο πάνω, απόλυτα, με το αναφαινόμενο φασιστικό κίνημα του Μουσουλινι. Το ερχόμενο, λοιπόν, τότε σα νέο και μαλιστα μελλοντικό κατέληξε αγκαλιά με τον σκοταδισμό και το Φασισμό.

Τελικά μετά από όλη αυτή τη σύγχυση περί του καινούργιου και του παλιού τι συμπέρασμα βγαίνει; Τι θέλω να πω και ποιά είναι η δική μου θέση; Εύλογο το ερώτημα. Ε  …να λοιπόν τι θέλω να πω. Ότι υπάρχουν ορισμένες αξίες  (αξιώματα θα τα λέγαμε στα μαθηματικά) οι οποίες είναι πέρα και πάνω από το  χώρο και το χρόνο, τόσο νέες αλλά και τόσο παλιές, παμπάλαιες θα έλεγα, που τις συναντάμε από την απαρχή του ανθρώπινου γένους και ίσως  πιο πριν, όπως θα έλεγε ο φίλος μας ο Πλάτων (τις ονόμασε αρετές αν δεν κάνω λάθος). Τα ονόματά τους;  Ήθος, εντιμότητα, αγάπη, δικαιοσύνη, ευγένεια, ευθύτητα, ευσέβεια, ευσπλαχνία, ευαισθησία κ.τ.λ. Είναι μακρύς ο κατάλογος. Ε, λοιπόν, πέρα από παχειά προεκλογικά λόγια, το θέμα είναι αν ενστερνίζεσαι αυτές τις αξίες στην καθημερινή ζωή σου. Αν υποθέσουμε ότι τις ενστερνίζεσαι, τότε  είσαι  υπέρ του νέου ή του παλιού; Δεν ξέρω, πάντως σίγουρα είσαι υπέρ του Ανθρώπου, ή τουλάχιστον αυτού που οφείλει να είναι ο Άνθρωπος και  από παλιά αλλά και … «νυν και αεί και στους αιώνες των αιώνων».

 Χρήστος Κ. Πολίτης

Σχετικά

• Το «παλιό» και το «νέο» (του Παναγιώτη Κονιδάρη*)