Πρόλογος

Στην παρούσα μελέτη θα παρατεθούν στοιχεία από τέσσερα σημαντικά έργα – βιβλία τα οποία ενισχύουν, αν όχι αποκαλύπτουν, ότι ο Ιωάννης Καποδίστριας ήταν η Αόρατος Αρχή της Φιλικής Εταιρείας.

Κύριο Μέρος

Α. Στο βιβλίο του καθηγητή του πανεπιστημίου Βιέννης, Πολυχρόνη Ενεπεκίδη, «Ρήγας, Υψηλάντης, Καποδίστριας (Έρευναι εις τα αρχεία της Αυστρίας, Γερμανίας, Ιταλίας, Γαλλίας και Ελλάδος)», εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας, έτος 1965, διαβάζουμε:

α) «Σύμφωνα με τον Γάλλο κόμη Λαγκάρντ: Ως προς την οργάνωση «Εταιρεία των Φιλομούσων», αριθμούσε περίπου 60 χιλιάδες μέλη. Ένα πέπλο βαθύτατου μυστηρίου κάλυπτε την φύση της. Ο αυτοκράτορας Αλέξανδρος τέθηκε ανοιχτά υπέρ της και να ευνοεί την ανάπτυξή της. Εκ των φλογεροτέρων υποστηρικτών της ήταν ο μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιος. Ο Υψηλάντης ήταν εκ των πρώτων μυστών της. Εκείνος όμως που χρησίμευε ως σύνδεσμος της Εταιρείας και του τσάρου, βρισκόμενος όμως μακριά αυτής και εντός σκοτεινού πέπλου, και ο οποίος είχε το δικαίωμα να ονομάζεται η ανωτάτη αρχή της Εταιρείας, ήταν ο κόμης Καποδίστριας.»

β) Σύμφωνα με το ημερολόγιο της Γαλλίδας κόμισας Λουλούς Τυρχάϊμ, τo οποίo ο συγγραφέας το χαρακτηρίζει αξιόπιστο, ο Υψηλάντης «στο πρόσωπο του Καποδίστρια λέγεται ότι έβλεπε τον προστάτη – άγγελό του, και εξέφραζε για αυτόν έναν απέραντο ενθουσιασμό και μία βαθειά ευγνωμοσύνη.»

Αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με την κόμισα, όσο ατυχής και αν υπήρξε η εξέγερση στη Μολδοβλαχία, ήταν ωστόσο μία παρηγοριά για τον Υψηλάντη η βεβαιότητα ότι εάν δεν είχε αρχίσει την Επανάσταση στη Μολδοβλαχία θα ξέσπαγε όλη η οργή της Πύλης επάνω στους Έλληνες και κυρίως της Ελλάδος. Στη γενναιοψυχία του Υψηλάντη οφείλει η Ελλάς τη σωτηρία της!

γ) Σε επιστολή του ο Μέττερνιχ, 23 Δεκεμβρίου 1821 προς τον υπουργό της Αυστρίας στη Ρωσία, Λέπτζέλτερν γράφει: «Εξ άλλου έχω περισσότερες των 20 αποδείξεων για το γεγονός ότι ο Καποδίστριας και ο Υψηλάντης ασχολούντο ήδη από το 1819 με τη μελλοντική εξέγερση. Η προσωπική μου γνώμη είναι η εξής. Οι δύο αυτοί κύριοι δεν ήταν απολύτως σύμφωνοι ως προς το χρονικό σημείο της εξέγερσης, ήταν όμως σύμφωνοι ως προς τον ρόλο που θα έπαιζαν στο δράμα αυτό.»

δ) Ο Αυστριακός καθηγητής Αύγουστος Φουρνίρ στο βιβλίο του «Η μυστική αστυνομία κατά τη διάρκειαν του Συνεδρίου της Βιέννης – Συλλογή εκ των εγγράφων της», σε έκθεση της μυστικής αστυνομίας της 5^ης Φεβρουαρίου 1815, καταγράφει ομιλία του Καποδίστρια με έναν άγνωστο συνομιλητή:

«- Και τι λέγουν οι Τούρκοι;

Απήντησεν ο Καποδίστριας:

– Δεν λέγουν τίποτε, αλλ’ όταν θα ξυπνήσουν μία μέρα και θα σφάξουν μερικούς οι άλλοι θα σωθούν. Η Εταιρεία όμως θα εξαπλωθεί και σιγά σιγά θα μπορέσει η Ελλάς να εγερθεί. Το Έθνος είναι πάντοτε το αυτό, δεν αναπνέει παρά την Ελευθερίαν.»

Β. Ο Γεώργιος Σκλαβούνος, στο βιβλίο του «Ο Ιωάννης Καποδίστριας προετοιμάζει την επανάσταση», εκδόσεις Παπαζήση, μεταξύ άλλων αναφέρει:

α) Στην Κέρκυρα στα 1806 αδελφοποιούνται ο Κολοκοτρώνης με τον Μάρκο Μπότσαρη (ενθυμείται και διηγείται ο Κολοκοτρώνης) … Και αμέσως μετά, στη Λευκάδα αδελφοποιούνται Καποδίστριας, Κολοκοτρώνης, Ιγνάτιος (Ν. Κασομούλης, Ιστορικά ενθυμήματα, Ελεύθερη Σκέψις).

β) Ο Θ. Κολοκοτρώνης μυήθηκε στη Φ.Ε. αφού έδωσε τον όρκο και αφού έλαβε σχετική επιστολή του Καποδίστρια.

γ) Η συνάντηση Καποδίστρια με τους οπλαρχηγούς στην Κέρκυρα το Πάσχα του 1819 ήταν συνάντηση προετοιμασίας της Επανάστασης.

δ) Σύμφωνα με τον Φωτάκο, «κατά διήγηση ως φαίνεται του Κολοκοτρώνη οφείλομεν την περιγραφήν του πασχαλινού συμποσίου παρατεθέντος εν Κέρκυρα 17^η Απριλίου 1819 (Τ.Χ. Κανδηλώρος, Η Φιλική Εταιρεία, 1814-1821), που κατέληξε στην παρατήρηση δήλωση-ευχή του Καποδίστρια στον Κολοκοτρώνη: «Εφέτος κάνουμε Πάσχα εδώ στους Κορφούς και του χρόνου εις την Πατρίδα σου στον Μοριά». Τότε ο Κολοκοτρώνης έκαμε ευχή, έπειτα ήπιε κρασί και είπε προς τον Καποδίστρια: «Τώρα φιλεύεις αρνί ψητό και εγώ σου υπόσχομαι να σε φιλέψω τον μόσχον το σιτευτόν εις την Πατρίδα μου.» Κατά τον Κανδηλώρο, ο Κολοκοτρώνης τήρησε την υπόσχεσή του και κατά το Πάσχα του 1828 πρόσφερε γεύμα πράγματι με μόσχον σιτευτόν.

ε) Ο Βιάρος Καποδίστριας μυείται από τον απόστολο της Φ.Ε. Αριστείδη Παπά την 5^η Ιανουαρίου 1819, ενώ την ίδια περίοδο μυείται και ο Αυγουστίνος Καποδίστριας, ο έτερος αδελφός του.

Γ. Όπως αποκαλύπτει ο Δημήτρης Σταθακόπουλος, στο βιβλίο του «Το 1821 από τις πηγές», εκδόσεις  24 Γράμματα:

α) Σύμφωνα με «τα αρχεία των μυστικών υπηρεσιών της Ρωσίας, ο κωδικός ΑΑ (Αόρατος Αρχή) της Φιλικής Εταιρείας, αντιστοιχούσε στον Ιωάννη Καποδίστρια.»

β) Ο σχεδιασμὸς τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας του Καποδίστρια, ἦταν ἡ ἔκρηξη γενικευμένου ἐπαναστατικοῦ κινήματος σὲ ὁλόκληρη τὴν Ὀθωμανικὴ αὐτοκρατορία, μὲ σκοπὸ τὴν ἀπελευθέρωση τοῦ συνόλου τῶν Ἑλλήνων.

Αὐτὸ ποὺ σήμερα ἴσως φαίνεται ἀδιανόητο, στοὺς Ἕλληνες τῆς ἐποχῆς ἐκείνης ἦταν τὸ φυσιολογικό. Διότι τὸ κράτος τους, ποὺ εἶχαν καταλύσει οἱ Ὀθωμανοὶ τὸ 1453, δὲν ἦταν ἡ σημερινὴ Ἑλλάδα, ἀλλὰ ἡ Ἀνατολικὴ Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία ἢ (ὅπως τὴν ἀποκαλοῦσαν οἱ μεσαιωνικοὶ Ἕλληνες) ἡ Ρωμανία.

Ἀπόδειξη ἀποτελεῖ τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ ἐπανάσταση ἐξερράγη πρῶτα στὴν Ρουμανία, μὲ τήν κίνηση τοῦ ῾Υψηλάντη καί τὴν συγκρότηση τοῦ Ἱεροῦ Λόχου ἀπὸ Ἕλληνες φοιτητὲς ἐθελοντές.

Δ. Τεράστια όμως ήταν και η συμβολή του Καποδίστρια μετά την έναρξη της επανάστασης. Από το βιβλίο του Αλέξανδρου Δεσποτόπουλου «Ο κυβερνήτης Καποδίστριας και η απελευθέρωση της Ελλάδας», εκδόσεις Μορφωτικόν Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης εξάγονται τα εξής:

α) Πριν αφιχθεί στη χώρα ο κυβερνήτης φρόντισε να συγκεντρώσει όση οικονομική βοήθεια μπορούσε από Έλληνες του εξωτερικού, αλλά και από πώληση δικής του περιουσίας, την οποία και απέστειλε για τις ανάγκες του αγώνα.

Έφτασε στο Ναύπλιο την 6^η Ιανουαρίου 1828, ενώ ο προορισμός του ήταν η Αίγινα, αλλά οι καιρικές συνθήκες δεν επέτρεψαν την προσέγγιση του πλοίου στο νησί. Από την 2^α Απριλίου 1827, όταν και η Γ’ Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας τον εκλέγει κυβερνήτης της χώρας για επτά έτη, εκείνος οργώνει την Ευρώπη για να ενισχύσει διπλωματικά την προσπάθεια της επανάστασης.

β) Μέσα σε λίγους μήνες, αναδιοργάνωσε την διοίκηση του κράτους και τον διαλυμένο στράτευμα. Αγνοεί τη Συνθήκη της 6^ης Ιουλίου 1827, στην κατάρτιση της οποίας ο ίδιος είχε τότε συμβάλει και η οποία προέβλεπε τη μεσολάβηση των μεγάλων δυνάμεων για ειρήνευση στην περιοχή. Από τον Αύγουστο του 1828 ξεκίνησε πολεμικές επιχειρήσεις για την απελευθέρωση της Στερεάς Ελλάδας. Αγνοεί το Πρωτόκολλο του Λονδίνου της 16^ης Νοεμβρίου 1828 των μεγάλων δυνάμεων. Αγνοεί το Πρωτόκολλο του Λονδίνου της 22ας Μαρτίου 1829 των μεγάλων δυνάμεων. Παρά τις εντολές των μεγάλων δυνάμεων να αποσύρει τα στρατεύματα από τη Στερεά Ελλάδα και τις απειλές τους, αυτός συνεχίζει να τις αγνοεί, αλλά ταυτόχρονα τις βομβαρδίζει με διπλωματικές ενέργειες εκμεταλλευόμενος τα συγκρουόμενα συμφέροντά τους για την Ελλάδα, ώστε να καταφέρει τον σκοπό του.

γ) Οι πολεμικές επιχειρήσεις διήρκησαν έως τον Σεπτέμβριου του 1829, όταν και υπογράφτηκε η Συνθήκη της Αδριανούπολης μεταξύ Ρωσίας και Οθωμανικού κράτος, με την οποία ο Σουλτάνος αναγνώρισε για πρώτη φορά την αυτονομία της Ελλάδας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την υπογραφεί του Πρωτοκόλλου της Ανεξαρτησίας της Ελλάδας στο Λονδίνου την 3^η Φεβρουαρίου 1830. Στο οποίο, ως αντάλλαγμα για την «απιστία» του Καποδίστρια προς τις μεγάλες δυνάμεις, συμπεριλήφθηκε η πολιτική του δολοφονία, καθώς ορίστηκε ότι πολίτευμα του ελληνικού κράτους θα ήταν η μοναρχία και ο ηγεμόνας θα είχε τον τίτλο “Ηγεμών Κυριάρχης της Ελλάδος”.

δ) Ακόμα και ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος που επέφερε τη Συνθήκη της Αδριανούπολης και την αναγνώριση της αυτονομίας της Ελλάδας, αποτελεί εν πολύ έργο του Καποδίστρια, από την εποχή που ήταν υπουργός των εξωτερικών, αλλά εμμέσως και μετέπειτα με διπλωματικές του ενέργειες.

Συμπέρασμα

Ο Καποδίστριας ήταν ο εμπνευστής, η Αρχή, η κινητήριος δύναμη της Φιλικής Εταιρείας και της Επανάστασης. Ένας εκ των δύο εθναρχών του Ελληνισμού. Γιατί, δύο είναι οι Εθνάρχες μας. Ο Ιωάννης Καποδίστριας και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης.

Επίμετρο

Ο Ιωάννης Καποδίστριας σε επιστολή του την 6^η Νοεμβρίου 1827 προς  τον συνεργάτη, φίλο του και ιστορικό Ανδρέα Μουστοξύδη, έγραφε:

«Το πρώτιστον και ουσιωδέστερον των χρεών της Ελληνικής Κυβερνήσεως είναι να προμηθεύσει εις το Έθνος την διδασκαλίαν της πίστεως, υπάρχον αυτό (το έθνος), αφοσιωμένον μεν ομολογουμένως εις την εκκλησίαν του, αλλά από αισθήματος απλού, και ει μη τολμηρόν ειπείν, από εμφύτου ροπής.»

Κωνσταντίνος Μαργέλης

Άγιος Πέτρος, Λευκάδας, 24 Οκτωβρίου 2025

www.eksadaktylos.gr

Πηγές:

Βιβλίο, «Ρήγας, Υψηλάντης, Καποδίστριας (Έρευναι εις τα αρχεία της Αυστρίας, Γερμανίας, Ιταλίας, Γαλλίας και Ελλάδος)», του καθηγητή του πανεπιστημίου της Βιέννης, Πολυχρόνη Ενεπεκίδη, εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας, έτος 1965.

Βιβλίο, «Ο Ιωάννης Καποδίστριας προετοιμάζει την επανάσταση», Γεωργίου Ι. Σκλαβούνου, εκδόσεις Παπαζήση.

Βιβλίο, «Το 1821 από τις πηγές», Δημητρίου Σταθακόπουλου, δικηγόρου, διδάκτωρα  κοινωνιολογίας της ιστορίας και πολιτισμού (οθωμανικής περιόδου) Παντείου Πανεπιστημίου, εκδόσεις 24 Γράμματα.

Βιβλίο, «Ο Κυβερνήτης Καποδίστριας και η Απελευθέρωσις της Ελλάδος», του καθηγητή Ιστορίας Αλέξανδρου Ι. Δεσποτόπουλου, εκδόσεις Μορφωτικόν Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, έτος 1954.