…Όταν γεράσ’ ο άνθρωπος τόνε δαγκάν οι σκύλοι…
Ή δε μ’ ακούς Θοδούλα μου; Μη ρίχνεις τόσα ξύλα…
Πίσω είν’ οι μέρες της γριάς…

Απόσπασμα απ’ το δεύτερο Άσμα του ΦΩΤΕΙΝΟΥ του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, ο οποίος με μοναδικό ποιητικό οίστρο, στο εξαίσιο επικολυρικό του πόνημα, πέραν του ιστορικού γεγονότος της «Επανάστασης της Βουκέντρας», το 1357, καταγράφει, με μαεστρία, τα ήθη και τα έθιμα, της δοξασίες, τις παροιμίες και την Λευκαδίτικη ντοπιολαλιά. Στο παραπάνω εδάφιο αναφέρεται στις «Μέρες της Γριάς», οι οποίες είναι αυτές που ακολουθούν την γιορτή της Υπαπαντής, μια ημερομηνία αφετηριακή, όπως θα δούμε παρακάτω, για τον Σφακισάνο και τον Λευκαδίτη ξωμάχο γενικότερα, η οποία συνοδεύεται με δοξασίες για τον καιρό, που θα ακολουθήσει, αν θα συνεχισθεί, δηλαδή ο βαρύς χειμώνας, ή αν θα καλοκαιρέψει, πράγμα που είχε άμεση σχέση με τις γεωργικές εργασίες, που ήθελαν να κάνουν.

Ο καιρός που θα έκανε κατά την ημέρα της Υπαπαντής, σε συνδυασμό, μάλιστα, με την γιορτή του Αγίου Τρύφωνα, την 1η του Φλεβάρη, ο οποίος Άγιος Τρύφωνας είναι προστάτης των γεωργών και της γεωργίας, ήταν σημείο αναφοράς και εκτίμησης για τον καιρό, που θα ακολουθούσε τον Φλεβάρη, αλλά και τον Μάρτη, όπου είχαν, κυρίως, δουλειές στα πάμπολλα αμπέλια του νησιού, τα οποία έπρεπε να κλαδέψουν και να σκάψουν τα περίφημα κλούμια. Η αξιολόγηση αυτή του καιρού, είναι παρόμοια με τα «Ημερομήνια του Αυγούστου», τα οποία σχεδόν αξιολογεί ολόκληρη η Ελλάδα. Ο δε απαράμιλλος Αριστοτέλης Βαλαωρίτης θα ενισχύσει αυτή την δοξασία περί καιρού, τονίζοντας, σε άλλο εδάφιο του Φωτεινού:

… Ρίξ’ ένα ξύλο στη φωτιά, να πιάσουν δέκα θράκια,
να πυρωθούν τα πόδια μου, ξυλιάσανε Θοδούλα!
Καλοκαιριά της Παπαντής Μαρτιάτικος χειμώνας…

Αυτή ακριβώς η δοξασία επικρατούσε. Αν την ημέρα της Υπαπαντής είχε καλοκαιριά, τότε θα ακολουθούσε βαρύς χειμώνας και ειδικότερα τον Μάρτη.

Μάλιστα, πέραν απ’ τις δύο αναφορές του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, στα χωριά των Σφακιωτών, αυτός ο συνδυασμός της ημέρας της Υπαπαντής με τον καιρό, είχε και άλλη μια έκφραση. Μιλούσαν οι παλιοί, «…Αν είναι μέσα το αρκουδάκι, ή είναι έξω το αρκουδάκι…» Στην περίπτωση αυτή συνέδεαν, προφανώς την χειμέρια νάρκη της αρκούδας, κατά πόσον θα συνεχισθεί, ή αν θα καλοκαιρέψει. Σύμφωνα με την ανωτέρω δοξασία, αν την ημέρα της Υπαπαντής είχε καλό καιρό τότε, θα παρατείνονταν ο χειμώνας, αν είχε κακό καιρό, τότε θα συνέβαινε το αντίθετο, θα ακολουθούσε καλοκαιριά, πράγμα που θα συντόμευε την αφύπνιση της αρκούδας απ’ την χειμέρια νάρκη!

Αναφερόμαστε σε καιρούς που τα μοναδικά προβλέψιμα στοιχεία για τον καιρό, που θα ακολουθούσε, ήταν οι εμπειρικές απόψεις. Πέραν των «Ημερομηνίων του Αυγούστου» και «Της ημέρα της Υπαπαντής», οι δοξασίες των ξωμάχων του νησιού, που είχαν να κάνουν με τον καιρό, ήταν πολλές. Παρακολουθούσαν, αίφνης, το βράδυ, όταν κάθονταν στην γωνιά του σπιτιού, προς σε ποιό σημείο του ορίζοντα «Νείβεται η γάτα!».

Άκουγα το βράδυ τον γέροντα παπούλη μου να λέει, πολλές φορές: «Ω, αύριο θα Σοροκιάσει, θάχει Σορόκο, ή θάχει Στρολέβαντο, (αέρα ενδιάμεσο σε Όστρια και Λεβάντε), βλέπω τη γάτα που νείβεται προς τα κει!». Ή κοίταζαν τις νύχτες το φεγγάρι, αν έχει μέσα του νερά! Ή έβλεπαν το πέταγμα των πουλιών, αν πετάνε χαμηλά, ή ψηλά. Εδώ υπάρχει βέβαια η λογική εξήγηση, καθ’ όσον, σε περίπτωση κακοκαιρίας πετάνε χαμηλά τα πουλιά, γιατί κατεβαίνουν χαμηλά και τα έντομα!

Απλοϊκές σκέψεις και εκτιμήσεις, που είχαν να κάνουν με την αγωνία τους για τον καιρό, για να ξέρουν πως θα κανονίσουν τις αγροτικές δουλειές τους, αφού, πέραν του καιρού, έπρεπε να λάβουν υπ’ όψιν τους και το φεγγάρι , αν είναι στην γιόμοση, ή στην χάση! Άλλος καθοριστικός και αυτός παράγοντας, που τον τηρούσαν με ευλάβεια στις διάφορες εργασίες τους, όπως στο κόψιμο των κυπαρισσιών, ή δεν ξεκινούσαν να κλαδέψουν τα αμπέλια αν δεν άρχιζε το φεγγάρι να χάνει…

Οrg, title:  “Μέσα το αρκουδάκι, έξω το αρκουδάκι”

ΠΗΓΗ: aromalefkadas.gr