Τo 1821 εκδίδεται στο Λονδίνο από τον Εκδότη John Warren το βιβλίο του Αντισυνταγματάρχη Charles Philip de Bosset, Parga and the Ionian Islands: Comrehending a Refutation of the Mis-statements of the Quarterly Review and of Lieut.-Gen. Sir Thomas Maitland, on the subject with a report of the trial between that officer and the author. With Maps (Με χάρτες).
Το εν λόγω βιβλίο παραθέτει στη βιβλιογραφία και στις πηγές του ο Κοινωνικός Ανθρωπολόγος Roger Just, στο βιβλίο του A Greek Island Cosmos, όταν κάνει μια πρώτη εμπεριστατωμένη παρουσίαση της πρόσφατης ιστορία του Μεγανησιού από τα τέλη του 17ου αιώνα.
Ο de Bosset ήταν Ελβετός μηχανικός στην υπηρεσία του Βρετανικού στρατού και βρέθηκε τότε στα Ιόνια, πριν το 1821. Στο βιβλίο του μιλά διεξοδικά για την παραχώρηση της Πάργας από τους Άγγλους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τον Αλή Πασά. Οι κάτοικοι της Πάργας για να μην βρεθούν υπό την εξουσία και αντιμέτωποι με την εκδικητικότητα του Αλή Πασά προτίμησαν να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους. Μάλιστα προτάθηκε μεταξύ άλλων και το Μεγανήσι ως χώρος εγκατάστασης των περίπου 3.000 προσφύγων, μιας και το Μεγανήσι τότε ήταν σχεδόν ακατοίκητο με 300 μόλις κατοίκους. Έτσι αιτιολογείται και η αναφορά του de Bosset στο Μεγανήσι στο συγκεκριμένο βιβλίο.
Το αξιόλογο για μας στο βιβλίο αυτό είναι η παράθεση ενός χάρτη του Μεγανησιού εκείνης της εποχής. Σε αυτόν διακρίνονται μάλλον δύο οικισμοί, ο ένας στην περιοχή του Σπαρτοχωριού με την ένδειξη Istaspitia ή Istaspilia, ο άλλος κοντά στα Αμπελάκια χωρίς καμιά ένδειξη. Υπάρχουν ευδιάκριτοι όμως τρεις σταυροί ενδεικτικοί της ύπαρξης εκκλησιών, που αντιστοιχούν ο ένας στον Άγιο Ιωάννη, ο δεύτερος στον Άγιο Κωνσταντίνο και ο τρίτος στον Άγιο Γρηγόριο στο Κεφάλι.
Μπορούμε λοιπόν να υποθέσουμε ότι ο Άγιος Γρηγόριος στο Κεφάλι είναι μια από τις παλαιότερες εκκλησίες στο Μεγανήσι αφού η ύπαρξή της μαρτυρείται ήδη πριν από το 1820. Δεν ξέρω αν υπάρχουν κάποιες μαρτυρίες για την ίδρυσή της ή έστω αν ανήκε σε κάποιους (ιδιόκτητη) όπως ήταν τότε σύνηθες στα Ιόνια. Θα μπορούσα εδώ να κάνω μια υπόθεση εργασίας: μήπως η εκκλησία αυτή αποτέλεσε λόγω και του δυσπρόσιτου της περιοχής χώρο λατρείας κάποιας σκήτης ή ερημητηρίου συνδεδεμένου με το Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη, όπως συνηθίζεται σε πολλά μοναστήρια ανά την Ελλάδα;
Ελπίζω η αναφορά μου αυτή να αποτελέσει μια αφορμή για παραπέρα έρευνα και ανταλλαγή απόψεων. Σίγουρα μια επιτόπια έρευνα θα είχε πολλά να προσφέρει, κι ελπίζω οι όποιες εργασίες στην περιοχή να μην επηρεάσουν ανεπανόρθωτα τον περιβάλλοντα χώρο ή καταστρέψουν τα πιθανά πέριξ ευρισκόμενα στοιχεία, αν και δε γνωρίζω επακριβώς τι προβλέπεται και ποια σχέδια έχουν δρομολογηθεί για το συγκεκριμένο εκκλησάκι και τον γύρω χώρο.
Μάντζαρης Φίλιππος
